آشنایی با جرم سوء استفاده از ضعف جسمانی و …
ماه 596 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 (کتاب پنجم)
هر کس با استفاده از ضعف نفس شخصی یا هوی و هوس او یا حوائج شخصی افراد غیر رشید به ضرر او نوشته یا سندی اعم از تجاری یا غیر تجاری از قبیل برات، سفته، چک، حواله، قبض و مفاصاحساب و یا هر گونه نوشتهای که موجب التزام وی یا برائت ذمه گیرنده سند یا هر شخص دیگر میشود بهر نحو تحصیل نماید علاوه بر جبران خسارت مالی به حبس ( مطابق قانون کاهش مجازات حبس مصوب 1399) از سه ماه تا یک سال و از یک میلیون تا ده میلیون ریال جزای نقدی محکوم میشود و اگر مرتکب ولایت یا وصایت یا قیومیت بر آن شخص داشته باشد، مجازات وی علاوه بر جبران خسارات مالی از یک ونیم سال تا سه و نیم سال حبس خواهد بود. ( مطابق قانون کاهش مجازات حبس مصوب 1399)
اولا مطابق قانون کاهش مجازات اسلامی، جرم مذکور یک جرم خصوصی است و قابل گذشت است، بنابراین مجازات آن اخیرا نصف شده است (در سال 1399) یعنی مجازات حبس آن یک و نیم ماه الی سه سال و نیم حبس است.
ثانیا با تامل به این ماده عنصر مادی جرم بدست آوردن سند یا نوشته از شخصی غیر رشید یا شخصی است که در اثر ضعف نفس یا هوی و هوس قرارگرفته است که موجب التزام یا برائت ذمه گیرنده یا دیگری می شود.
ثالثا بدست آوردن سند یا نوشته در قالب فعل مثبت قابل تحقق است
رابعا در مورد افراد غیر رشید فقط سوء استفاده از حوائج شخصی آنان مشمول این ماده می شود
از لحاظ عنصر معنوی این جرم، علاوه بر سوء نیت عام، قصد اضرار به غیر سوء نیت خاص را شامل است بنابراین اگر شخص مرتکب با آگاهی از ضعف نفس یا هوی و هوس یا حوایج شخصی مجنی علیه (که زیان دیده است) و با قصد اضرار، مرتکب این فعل شود، مجرم است.
البته از منظر نگارنده این مقاله، صرف امکان ضرر، در فعل مرتکب، کفایت از مجرمیت او می کند هر چند ضرری به وجود نیامده باشد .
نکته قابل توجه این است که :
این جرم شامل افراد رشید هم می شود (رشید کسی است که تصرفات او در اموال و حقوق مالی خود عقلایی نباشد ” ماده 1208 قانون مدنی” البته با عنایت به قانون مدنی منظور از افراد غیر رشید (علاوه بر اینکه شامل افراد زیر هیجده سال است شامل افراد صغیر و مجنون نیز می شود).
آیا (جرم سوء استفاده از ضعف جسمانی و….) جرم کلاهبرداری است یا جرم خیانت در امانت؟
برای تفاوت جرم سوء استفاده از ضعف جسمانی با جرم خیانت در امانت شایسته است به متن ماده یک قانون تشدید مجازات مرتکبین و اختلاس و کلاهبرداری مصوب 15/9/1367 تامل شود :
هر کس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکتها یا تجارتخانه های یا کارخانه ها یا موسسات موهوم یا به داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیر واقع امیدوار نماید یا از حوادث و پیش آمدهای غیر واقع بترساند و یا اسم و یا عنوان مجعول اختیار کند و به یکی از وسایل مذکور و یا وسایل تقلبی دیگر وجوه و یا اموال یا اسناد یا حوالجات یا قبوض یا مفاصا حساب و امثال آنها تحصیل کرده و از این راه مال دیگری را ببرد کلاهبردار محسوب می شود
اما در جرم خیانت در امانت، موضوع امانت ( امانی بودن و سپردن) مطرح است به عبارت بهتر خیانت در امانت آن است که که شخصی نسبت به مال یا چیزی امین بوده و از امانت خود سوء استفاده نماید و آن مال یا چیز را به ضرر صاحب آن تصاحب یا تلف یا استعمال یا مفقود نماید، در حالی که در کلاهبرداری، اموال یا اشیای دیگران از راه حیله و تقلب به دست می اید و مال برده اغفال می شود اما در خیانت در امانت حیله و تقلب مطرح نیست بلکه رابطه امانی، میان افراد برقرار بوده است، مد نظر قانونگذار است مضافاً اینکه بردن مال دیگری نیز از عناصر جرم کلاهبرداری است در حالی که سند برائت ذمه، معمولا بردن مال محسوب نمی شود اما در مورد فرد ضعیف النفس و هوس باز قانون تعریف خاصی بیان نکرده است و اصولاً به اشخاصی گفته می شود که: هوی و هوس بر عقل و اراده ایشان غلبه پیدا کرده و تصمیمات غیر منطقی می گیرند مانند زنی با عشوه و دلبری مردی را تحریک کند و در حالی که مرد تحت تاثیر هوی و هوس او قرار گیرد و زن در این شرایط یک فقره چک از او می گیرد (البته اثبات و تشخیص دراین حالت با دادگاه است)
نکته دیگر در جرم سوء استفاده از ضعف جسمانی این است که :
جرم مذکور به افراد رشید، هنگامی تسری دارد که ناشی از سوء استفاده مرتکب باشد بنابرین صرف ضعف نفس و تحت تاثیر هوی و هوس قرارگرفتن شخص برای تحقق جرم کافی نیست
و نکته بعدی در این ماده این است که موضوع جرم منحصر به نوشته یا سند است بنابرین شامل اموال دیگر نمی شود و منظور از کلمه التزام در این ماده، التزام مالی است و التزام غیر مالی را در بر نمی گیرد و التزام در این ماده مقید به شخص مجنی علیه شده است، یعنی گرفتن سند یا نوشته باید موجب التزام خود وی شود اما برائت ذمه، لازم نیست نسبت به شخص مرتکب باشد و اگر برائت ذمه شخص دیگری حاصل شود، کافی است.
سوال آیا شخصی که 90 ساله باشد و از وی سند یا نوشته ای به قصد استفاده از آن بگیرند مشمول جرم ماده 596 (جرم سوء استفاده از ضعف جسمانی و…) می شود ؟
پاسخ: تا زمانی که شخص حکم حجر صادر نشده باشد، محجور نیست اما چون این جرم شامل افراد رشید هم می شود ضعف نفس وی باید در دادگاه ثابت شود .
آیا فردی که آلزایمر دارد و مورد سوء استفاده قرار گیرد، فرد متهم مرتکب فعل (جرم سوء استفاده از ضعف جسمانی و….) شده است ؟
پاسخ : ضعف نفس وی باید در دادگاه ثابت شود .
آیا شخصی که مجنون است مخدومش خانه وی را تصرف کند متهم مرتکب جرم سوء استفاده از ضعف جسمانی و… شده است؟
پاسخ : اگر تصرف فیزیکی در خانه باشد مشمول این جرم نمی شود زیرا در متن قانون اشاره به نوشته و سند شده است.
♥ برای کسب مشاوره تخصصی و تعیین وقت ملاقات با وکیل کیفری تهران با شماره های زیر تماس حاصل فرمایید:
⇐ 021-22924799 – (10 صبح تا 8 شب به وقت ایران)
⇐ 09121997102 – همراه و واتس اپ