شفاف سازی در خصوص برخی از ابهامات وصیت از زبان پرسابقه ترین وکیل ارث در تهران
⇐ وضعیت وصیت فردی که بعد از مرگ، فقط یک زوجه دارد …
برای رفع ابهام در خصوص وضعیت وصیت شخص بلاوارث شایسته است به عنوان مثال، سوالی که از اداره حقوق قوه قضائیه شده است، برای خوانندگان مطرح شود:
سوال : فردی که به غیراز یک همسر وارثی ندارد (شخص بلاوارث) قبل از مرگ تمام دارایی اش را به نفع به زوجه اش وصیت می کند آیا این وصیت صحیح و قابل اجرا است ؟
♦ قبل از پاسخ قابل ذکر است زوجه از ماترک همسر متوفای خود در صورت نداشتن فرزند، یک چهارم ارث می برد، البته از اموال غیر منقول و از محل فروش آن، یک چهارم ارث بر است .
پاسخ :
اداره کل حقوقی قوه قضائیه در مورخه 1361/01/28 در نظریه شماره 289/7 به شرح ذیل پاسخ داده است :
با توجه به صراحت ماده 949 قانون مدنی در خصوص اینکه چنانچه زوج فوت کند و وارث دیگری به جز زوجه نداشته باشد، زوجه فقط نصیب خود را می برد و بقیه ماترک در حکم مال شخص بلاوارث و تابع ماده 866 قانون مدنی خواهد بود
و با عنایت به ماده 866 همان قانون که مقرر می دارد :
در صورت نبودن وارث، امر ترکه متوفی راجع به حاکم (رهبر) است
و با التفات به ماده 843 قانون مذکور که وصیت زائد بر ثلث ترکه نافذ ندانسته است مگر با اجازه ورثه، چنین استفاده می شود که در مواردی که وارثی جهت تنفیذ وصیت، وجود نداشته باشد، وصیت زائد بر ثلث غیر نافذ است و چون در مورد سوال، زوجه فقط نصیب خود را می برد و نسبت به مازاد بر آن، ترکه در حکم اموال اشخاص بلاوارث است، لذا مشارالیه نمی تواند نسبت به مازاد بر ثلث به نفع خود وصیت را تنفیذ کند و نتیجتا زوجه فقط سهم الارث خود را بعلاوه ثلث ماترک (به عنوان وصیت) می برد و مابقی ترکه مشمول ماده 866 قانون مدنی می باشد . /شفاف سازی در خصوص برخی از ابهامات وصیت،
به عبارت بهتر در چنین شرایطی، زوجه در ابتدا مهریه اش را از ماترک دریافت می کند، سپس بنا به وصیت از بقیه ترکه یک سوم ارث می برد و از الباقی ترکه، نیز یک چهارم ارث می برد و باقی مانده ترکه به عنوان اموال بلاوارث متعلق به رهبر منتقل می شود .
ماده 949 قانون مدنی :
در صورت نبودن وارث دیگر به غیر از زوج یا زوجه شوهر تمام ترکه زن متوفای خود را می برد لکن زن، فقط نصیب خود را و بقیه ترکه شوهر در حکم مال اشخاص بلاوارث و تابع ماده 866 قانون مدنی خواهد بود .
ماده 866 قانون مدنی :
در صورت نبودن وارث، امر ترکه متوفا راجع به حاکم است .
ماده 843 قانون مدنی :
وصیت به زیاده بر ثلث ترکه نافذ نیست مگر با اجازه وراث و اگر بعض از ورثه، اجازه کند، فقط نسبت به سهم او نافذ است .
⇐ وضعیت وصیتی که در هنگام گرفتن گواهی انحصار وراثت ابراز نشده است…
به عبارت بهتر: پس از صدور گواهی انحصار وراثت، وصیت نامه ای ابراز شده که مورد قبول تمام ورثه است آیا می توان به آن ترتیب اثر داد؟
اداره کل حقوقی قوه قضائیه در مورخه 1361/07/03 در نظریه 3034/7 به شرح ذیل به این سوال پاسخ داده است:
اگر وصیت نامه ابرازی مطابق ماده 279 قانون امور حسبی تنظیم شده و وفق مقررات مواد 1 و 2 آیین نامه راجع به مواد 279 و 288 قانون مذکور مصوب 1322 نگهداری شده باشد به عنوان وصیت نامه سری معتبر است و چنانچه واجد شرائط قانونی فوقالذکر نباشد وصیت نامه سری محسوب نمی گردد و مطابق ماده 276 قانون امور حسبی اگر وصیت نامه به یکی از اقسام سه گانه وصیت، یعنی وصیت نامه رسمی، وصیت نامه خود نوشت و یا وصیت نامه سری تنظیم نشده باشد، در دادگاه ها قابل پذیرش نیست، مگر آنکه اشخاص ذینفع در ترکه به صحت وصیت اقرار نمایند .
رای وحدت رویه شماره 54 مورخ 1351/10/13 نیز حتی تنفیذ بعضی از وراث را نسبت به سهم آن ها پذیرفته است .
لازم است با توجه به اینکه همه ورثه آن را قبول و تنفیذ کرده اند به آن عمل کرد .
ماده 279 قانون امور حسبی:
وصیت نامه سری ممکن است به خط موصی یا به خط دیگری باشد ولی در هر صورت باید به امضای موصی برسد و به ترتیبی که برای امانت اسناد در قانون ثبت اسناد مقرر گردیده در اداره ثبت اقامتگاه موصی یا محل دیگری که در آیین نامه وزارت دادگستری معین می گردد، امانت گذارده می شود .
رای وحدت رویه هیات عمومی دیوان عالی کشور – شماره 54 مورخ (1351/10/13):
خلاصه رای: وصیت نامه عادی در سهم وراثی که آن را تصدیق کرده اند نافذ است و عدم تصدیق بعضی از وراث مانع نفوذ و اعمال وصیت در سهم وراثی که آن را قبول کرده اند نمی شود.
نظر به اینکه از ماده 291 قانون امور حسبی که پذیرفته شدن وصیت نامه عادی را مشروط به تصدیق اشخاص ذینفع در ترکه دانسته است، لزوم تایید کلیه ورثه استفاده نمی شود و عدم تصدیق بعضی از وراث مانع
⇐ آیا وصیت مشمول مرور زمان می شود ؟
سوال: در مورد یک وصیت نامه عادی که تمام وراث آن را تنفیذ نموده اند و بر اساس آن گواهی انحصار وراثت هم صادر شده است، چند سال بعد ضمن پرونده دیگری قرار رد دعوی به جهت شمول مرور زمان نسبت به وصیت نامه تنفیذ شده معتبر است، قرار رد دعوی به لحاظ مرور زمان خللی به اعتبار آن وارد نمی آورد ؟
اداره حقوقی قوه قضائیه در نظریه مشورتی شماره 2942/7 مورخ 1362/03/26 خود در پاسخ این سئوال چنین بیان کرده است :
مستنبط از کلیه مقررات قانون مدنی و قانون امور حسبی در باب وصیت آن است که
وصیت نامه مشمول مرور زمان نمی گردد و وصیت نامه تنفیذ شده معتبر است و قرار رد دعوی به لحاظ مرور زمان خللی به اعتبار آن وارد نمی آورد .
⇐ وضعیت وصیت شفاهی ..
سوال: متوفای بلاوارثی شفاهاً وصیت کرده است که اموال او را به مصارف خاصی برسانند. آیا این وصیت قابل قبول است یا اینکه باید طبق ماده 866 قانون مدنی درباره آن عمل شود؟
اداره کل حقوق قوه قضائیه در نظریه مشورتی شماره 311/7 مورخ 1363/02/02 در پاسخ این سوال به شرح ذیل اظهار نظر کرده است :
با توجه به مواد 276 و 283 و 291 قانون امور حسبی، وصیت شفاهی معتبر نیست، مگر در موارد فوق العاده که موصی نمی تواند به یکی از طرق مذکور در مواد 276 281 قانون مزبور وصیت کند و یا در صورتی که اشخاص ذینفع در ترکه به صحت آن اقرار نمایند .
بنابراین چون مورد استعلام از موارد فوق العاده نبود و وراث ذینفعی هم به صحت آن اقرار نکرده است، قابل پذیرش نیست و لذا اموال میت مذکور با عنایت به ماده 866 قانون مدنی و قانون اموال بلاوراث بایستی در اختیار دولت قرار گیرد .
شایان ذکر است طرق موارد فوق العاده در قانون امور حسبی به شرح ذیل است :
ماده 283 قانون امور حسبی :
در موارد فوقالعاده از قبیل جنگ یا خطر مرگ فوری و امراض ساریه و مسافرت در دریا که مراوده نوعاً مقطوع و به این جهت موصی نمیتواند به یکی از طرق مذکور وصیت کند ممکن است وصیت به طریقی که در مواد بعد ذکر میشود واقع شود.
ماده 284 قانون امور حسبی :
افراد و افسران نظامی و کسانی که در ارتش اشتغال به کاری دارند میتوانند نزد یک نفر افسر یا همردیف او با حضور دو گواه وصیت خود را شفاهاً اظهار نمایند.
ماده 285 قانون امور حسبی :
در صورتی که نظامی یا کسی که در ارتش اشتغال به کاری دارد بیمار یا مجروح باشد ممکن است وصیت خود را در حضور رییس بهداری ارتش و مدیر بیمارستان که موصی آنجا است اظهار نماید.
ماده 286 قانون امور حسبی :
اشخاصی میتوانند به ترتیب مذکور در دو ماده قبل وصیت نمایند که در جنگ یا مامور عملیات جنگی باشند و یا در محلی زندانی یا محصور باشند که مراودهای با خارج نباشد
ماده 287 قانون امور حسبی :
اشخاصی که مطابق ماده ۲۸۴ و ۲۸۵ وصیت نزد آنها شده و همچنین گواههای مذکور در ماده قبل در اول زمان امکان باید در اداره ثبتاسناد یا محلی که در آییننامه وزارت دادگستری تعیین میشود حاضر شده وصیتنامه را مطابق مقررات راجع به امانت گذاردن اسناد امانت بگذارند و ضمناً اعلام کنند که این آخرین وصیت موصی است که با داشتن اهلیت اظهار داشته.
ماده 288 قانون امور حسبی :
اشخاصی که مطابق ماده ۲۸۴ و ۲۸۵ وصیت نزد آنها شده و همچنین گواههای مذکور در ماده قبل در اول زمان امکان باید در اداره ثبتاسناد یا محلی که در آییننامه وزارت دادگستری تعیین میشود حاضر شده وصیتنامه را مطابق مقررات راجع به امانت گذاردن اسناد امانت بگذارند و ضمناً اعلام کنند که این آخرین وصیت موصی است که با داشتن اهلیت اظهار داشته است.
سوالات متداول
وصیت بر چند نوع است؟وصیت بر سه نوع است: وصیت خود نوشت، وصیت سری، وصیت رسمی یا محضری آیا برای جنین، مالی می توان وصیت کرد؟بله، اما منوط به اینکه زنده متولد شود. آیا دادگاه صالح برای رسیدگی به ارث و وصیت دادگاه خانواده است؟خیر، دادگاه صالح به رسیدگی به ارث دادگاه عمومی حقوقی است. آیا مالی که هنوز موجود نشده مانند میوه درختان، می توان وصیت کرد؟بله - مطابق با ماده 842 قانون مدنی آیا کسی می تواند بعد از خودکشی و قبل مرگ مال خود را به دیگری وصیت نماید؟خیر طبق ماده 836 قانون مدنی وصیت باطل است. آیا کسی می تواند تمام اموال خود را وصیت کند؟اگر کسی ورثه نداشته باشد، می تواند تمام اموال خود را به دیگری وصیت کند که به ارث ببرد. اگر کسی تمام اموال خود را به دیگری وصیت کند و بقیه وراث مازاد بر 1/3 را نپذیرند، تقسیم ارث چگونه انجام می شود؟ابتدا 1/3 از کل اموال جدا به موصی له می رسد و بقیه بین تمامی ورثه تقسیم می شود. چه زمانی ورثه می توانند سهم الارث خود را دریافت کنند ؟وفق مقررات قانونی سهم الارث وراث، پس از اینکه دیون متوفی از محل دارایی وی پرداخت شود، باقی مانده دارایی متوفی بین وراث قابل تقسیم است. وضعیت ارث در مورد ایرانیان مقیم خارج از کشور چگونه است؟در این خصوص قانون مدنی ایان در ماده 6 تاکید نموده است قوانین ارث کلیه اتباع ایرانی حتی چنانچه مقیم کشور خارجی باشند تابع قوانین کشور ایران است .