وفق ماده 20 قانون تجارت، انواع شرکتها عبارتند از :
شرکت سهامی، شرکت با مسئولیت محدود، شرکت تضامنی، شرکت نسبی، شرکتهای مختلط سهامی، شرکت غیر مختلط سهامی، شرکت تعاونی تولید ومصرف
شایان ذکر است که شرکتهای تعاونی با تصویب قانون بخش تعاونی (مصوب1370) دیگر تابع قانون تجارت نیستند هر چند ممکن است به سبب انجام دادن امور تجاری، تاجر تلقی شوند .
آشنایی با انواع شرکتها
مطابق(ماده 20 قانون تجارت ) شرکتهای سهامی دو نوع هستند
الف : شرکت سهامی خاص :این شرکت حداقل از سه شریک تشکیل می شود.
ویژگیهای شرکتهای سهامی
1- ویژگی با ارزش این است که صاحبان سرمایه، که به سهامدار تعبییر می شوند دارای اوراق سهام هستند و سرمایه به سهام مساوی تقسیم شده وهر شریک مالک تعدادی از سهام است .
2- دومین ویژگی آن است که صاحبان سهام هر گاه بخواهند می توانند سهام خود را به غیر منتقل نمایند .
3- دیگر آنکه مسئولیت سهام داران محدود به مقدار سهام آنهاست ( چیزی که در مورد شرکت با مسئولیت محدود صدق میکند ) به عنوان مثال :
فرض کنیم که شرکتی ( سهامی خاص ) از سه شریک تشکیل شده و سرمایه شرکت بالغ بر از 900000 ریال باشد واین سرمایه به 900 سهم 1000 ریالی تشکیل شده و هر شریک دارای 300 سهم است ولی طلبکاران از شرکت 1200000 ریال طلب دارند آنها فقط می توانند تا میزان 000/300 ریال از سهم هریک از شرکاء طلب خود را وصول کنند و الباقی طلب خود را نمی تواننداز دارای شخصی شرکاء مطالبه کنند.
4- موسسان شرکت همان شرکای اولیه شرکت هستند و آوردگان سرمایه فقط خود موسسان هستند .
ب: شرکت سهامی عام
این نوع شرکت بسیاری از ویژگیهای شرکت سهامی خاص مانند:
1-صاحبان سرمایه، که به سهامدار تعبییر می شوند دارای اوراق سهام هستند و سرمایه به سهام تقسیم شده وهر شریک مالک تعدادی از سهام است .
2- دومین ویژگی آن است که صاحبان سهام هر گاه بخواهند می توانند سهام خود را به غیر منتقل نمایند .
3- دیگر آنکه مسئولیت سهام داران محدود به مقدارسهام آنهاست ( چیزی که در مورد شرکت با مسئولیت محدود صدق میکند )
اما سهامداران این نوع شرکت
الف – باید حداقل پنج نفر باشند .
ب – موسسان می توانند برای تشکیل سرمایه شرکت، با انتشار اوراق پذیره نویسی، اشخاص ثالث را در تامین سرمایه سهیم کنند .
ج- نقل وانتقال سهام آنان اگر بی نام باشد بدون تشریفات تحقق پذیر است .
شرکت با مسئولیت محدود
1-این شرکت حداقل باید دو شریک داشته باشد ومسئولیت شرکاء در قبال طلبکاران ، مانند سهام داران شرکهای سهامی ، محدود به آورده آنهاست که ضامن ضامن خوانده می شود.
2- سرمایه شرکت به صورت سهام نیست بلکه هر شریکی به نسبت سرمایه ای که آورده سهیم است به عبارت بهتر دارای سهم الشرکه نه سهام است و شرکاء در مقابل طلبکاران تا میزان سهم الشرکه خود مسئول پرداخت می باشند
3- نقل وانتقال سهم الشرکه بایستی پس از توافق شرکاء بطور رسمی صورت گیرد یعنی در دفتر اسناد رسمی ثبت شود .
شرکت تضامنی
این شرکت بایستی دارای حداقل دو شریک باشد که ویژگی این شرکت این است که تعهد این شرکا که هر یک از شرکاء مسئول پرداخت تمام طلب در مقابل طلبکاران است و مسئولیتش به آورده ای که به شرکت آورده محدودنیست ، یعنی هر گاه طلبکاران شرکت ، نتوانند با مراجعه به شرکت، طلب خود را دریافت دارند، می توانند پس از انحلال شرکت به شریک مراجعه کنند و شریک باید از دارایی شخصی خود، طلب طلبکاران را بپردازد .
شرکت نسبی
شرکت نسبی از جنبه های نظیر شرکت تضامنی است ولی بر خلاف شرکت اخیر مسئولیت شرکای شرکت به نسبت مالکیت سرمایه تعیین می شود برای مثال:
هرگاه شرکت سه شریک داشته باشد و هر یک از شرکاء مالک یک سوم سرمایه باشند، هر شریکی باید یک سوم از طلب طلبکاران شرکت را بپردازد . اگر طلبکاران به شرکت مراجعه کنند و شرکت قادر به پرداخت تمامی دیون خود به طلبکاران نباشد، طلبکاران می توانند بقیه طلب خود را از شرکاء بگیرند اما چون مسئولیت شرکا تضامنی نیست، طلبکاران فقط تا یک سوم از مطالبات خود را ازشریک می گیرند وبرای دو سوم دیگر باید به دو شریک دیگر مراجعه کنند برای نمونه، اگر سرمایه شرکت 900 هزار ریال باشد و سهم الشرکه هر شریک 300 هزار ریال باشد هر گاه دارایی شرکت حین تقاضای طلبکاران فقط 900 هزار ریال بابت طلب طلبکاران 1200000ریال باشد طلبکاران بابت300 هزار ریال باقی مانده از طلب خود، که شریک قادر به پرداخت آن نبوده است، می توانند به هرشریک فقط تا سقف 100 هزار ریال مراجعه کنند که این مقداررا هر شریک باید ساز دارایی شخصی خود بپردازد قانونگذار ایران مقررات راجع به شرکت نسبی را از مقررات شرکت مدنی و اصول حقوقی اسلامی اقتباس کرده است و در حقوق اروپایی نمی توان برای آن شرکتی مشابه نام برد .
شرکت مختلط غیر سهامی
این شرکت ترکیبی از شرکت تضامنی و شرکت با مسئولیت محدود است با این توضیح که یک یا چند نفر از شرکاء در قبال اشخاص ثالث دارای مسئولیت تضامنی اند وعده ای دیگر از شرکا ، مسئولیتشان محدود به آورده آنهاست در حقوق فرانسه فقط شرکای اخیر تاجر نیستند
اما در حقوق ایران هیچکدام از شرکا چه ضامن و چه غیر ضامن ، تاجر تلقی نمی شوند به علاوه شرکای غیر ضامن ، به عنوان شریک ، نه حق اداره شرکت را دارند و نه اداره امور شرکت از وظایف آنان به شمار می رود .
شرکت مختلط سهامی
این نوع شرکت ترکیبی است از شرکت تضامنی وشرکت سهامی خاص، به این ترتیب که یک یا چند نفر از شرکاء در قبال اشخاص ثالث دارای مسئولیت تضامنی اند و عده ای دیگر که به سهامدار تعبییر می شود، مسئولیتشان محدود به آورده آنهاست . تفاوت این نوع شرکت با شرکت مختلط غیرسهامی در این است که سرمایه شرکت به سهام تقسیم شده است وشرکای سهامدار حق مدیریت بر شرکت را ندارند و مدیریت شرکت فقط به شرکای ضامن مربوط می شود .
شرکتهای تعاونی
همانطور که قبلا گفته شد، شرکتهای تعاونی الزاما شرکت تجاری نیستند، بلکه اگر موضوع آن تجاری نباشد، شرکت تجاری محسوب نمی شوند. این شرکتها تابع قانون بخش تعاونی (مصوب 1370) هستند و تنها تصفیه آنها تابع مقررات تصفیه در قانون تجارت است (تبصره 1ماده 54قانون1370) البته این قانون شرکتهای تعاونی را تعریف نکرده است . ولی از مجموع مقررات این قانون به ویژه از ماده یک آن چنین استنباط می شود که قانون گذار از روح قانون شرکتهای تعاونی مصوب 1350دور نشده است . در واقع شرکت تعاونی را هنوز هم می توان شرکتی تلقی کرد که اشخاص به منظور رفع نیازمندیهای مشترک و بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی خود را از طریق خود یاری و کمک متقابل تشکیل می دهند، هدفی که قبلا در ماده 2 قانون شرکت های تعاونی 1350
پیش بینی شده بود و با طبیعت شرکت های تعاونی موضوع قانون تجارت نیز تطبیق می کرد. در این شرکت ها فعالیت اشخاص عضو، عمده سرمایه شرکت را تشکیل می دهد. حتی در قانون جدید بر کار اعضا بیشتر از گذشته تاکید شده است، چه تنها اشخاصی می توانند عضو شرکت تعاونی شوند که از اشخاص حقیقی باشند (ماده 8 قانون 1370) مع ذلک، به منظور تشویق اشخاصی که تخصص و حرفه ای دارند و سرمایه در اختیار ندارند قانون تسهیلات بیشماری درنظر گرفته است که توسط دولت ها یا بانکها ممکن است به شرکت های تعاونی اعطا شود.