تبعات ازدواج موقت
در خصوص ازدواج موقت بحث های حقوقی وفقهی زیادی انجام شده است و بعضی با ترویج آن در سطح جامعه در جهت جلوگیری از بعضی پیامدها موافق هستند ودر مقابل برخی به علت پیامد های منفی دیگری که در جامعه ایجاد میکند مخالف هستند.
در این مقاله، این موضوع از نظر جامعه شناسی و پیامدهای آن برای زنان مورد بررسی قرارگرفته شده است ضمن توجه به شخصیت زن و منزلت زن باید متذکر شد که ازدواج موقت نباید به سوء استفاده از قوانین اسلامی مبدل شود
گروه علمی – تخصصی مطالعات زنان انجمن جامعه شناسی ایران در یکی از نشستهای خود که در روز بیست ویک دی ماه سال 88 برگزار شد، موضوع ازدواج موقت را از نگاه جامعه شناختی بررستی نمود. در این نشست خانم سیده معصومه پریش گزارشی در آن زمان تهیه نمود که تحت عنوان پیامدهای ازدواج موقت بیان نمود و خلاصه ای از این پژوهش به شرح ذیل است :
دراین رابطه مدافعان حقوق زنان عقیده دارند که اگر چه ارضای نیاز جنسی جزء ضروری ترین نیازهای بشر است اما ارضای یک نیاز نباید به پایمال شدن حقوق نیمی از جامعه انسانی یعنی زنان منجر شود در روایات و احادیث اسلامی برای دوری از گناه و کنترل شهوت به ازدواج موقت مردانی که توانایی ازدواج دائم ندارند و نیز مردان متاهلی که به دوراز همسرشان با هدف ارضای نیاز جنسی اشاره شده است .
با قدری تامل به این امر دو سوال مطرح می شود
1- آیا ازدواج موقت زنان نیز برای ارضای نیاز جنسی است یا دلایل دیگری آنها را وادار به این کار میکند ؟
2- پیامدهای این ازدواج برای زنان چیست ؟
برای یافتن پاسخ این سوالات، نمونه ای بیست و هشت نفری از زنانی که در عقد موقت بودند با ازدواج موقتشان به اتمام رسیده بود را انتخاب کردیم در این مطالعه از روش تحقیق کیفی استفاده شده و بر اساس نظریه مبنایی و مصاحبه های عمیق با زنانی انجام شده بود که حداقل مدت عقد یک سال و حداکثر 99 سال بود و اغلب مصاحبه شوندگاشان زنان مطلقه یا کسانی بودند که همسریزشان فوت کرده بود و تعداد محدودی از آنها دختران مجردی بودند که ازدواج موقت اولین تجربه آنها بود سن آنها
حداقل 25 و حداکثر 52 بود بیشتر این زنان شاغل نبودند و در تامین مسائل مالی خود مشکل داشتند و به همین دلیل دست به این اقدام زده بودند، تعداد کمی از آنها شاغل بودند که برخی به پرستاری از سالمندان و برخی دیگر به کارهای خدماتی مشغول بودند
یک یا دو نفر از آنان کارمند اداری بودند بسیاری از آنان مشکل مسکن داشته و تنها تعداد محدودی از مسکن شخصی برخوردار بودند.
نمونه ها از تمام نقاط تهران بود و مصاحبه ها عمدتاٌ در پارکها و منازل و گاهی در محل کار آنها صورت می گرفت برای پیدا کردن نمونه ها به روحانیون مساجد و سازمان بهزیستی و دادگاهها ی خانواده دفترمشاوره ازدواج مراجعه کردیم بیشتر نمونه ها را در یک دفتر مشاوره پیدا کردیم . مراجعین این دفتر با پرداخت ده هزار تومان حق عضویت و پر کردن یک فرم در نوبت ازدواج موقت و یا دائم قرار می گیرند. به گفته مسئول این دفتر بیشتر مراجعین مرد، خواهان ازدواج موقت بوده و بیشتر زنان، تمایل به ازدواج دائم دارند پس از مصاحبه در صورت تفاهم برای ازدواج موقت، ازدواجی به مدت یک یا چهار صورت میگیرد که در صورت تمایل طرفین قابل تمدید است، صیغه نامه به زن داده می شود .
در موارد بررسی شده، بیشتر زنانی که ازدواج موقت میکردند آسیب هایی را در زندگی خود تجربه کردند بودند و اغلب زنان مطلقه ای بودند که از مشکلاتی مثل طلاق دو باره به این کار دست میزدند از جمله مهمترین دلایل طلاق قبلی این زنان، اعتیاد، خیانت مردان ، خشونت ازدواجهای زود رس و عدم مسئولیت پذیری مردان مشخص شده است .مواردی چون نیاز مالی، عاطفی ویا ترکیبی از نیازهای مالی وعاطفی و جنسی را به عنوان مهمترین زمینه های گرایش به ازدواج موقت ازسوی این زنان برشمرد وگفت در کشور ما از یک سو شرایط بازار کار به زنان اجازه کار یا دستمزد بالا را نمی دهد و از سوی دیگر، از آنجایی که این زنان مهارتی برای تامین معاش ندارند، نیاز مالی یکی از مهمترین دلایل ازدواج موقت آنهاست در میان نمونه مورد مطالعه ما برخی از زنان کمک هایی از کمیته امداد در یافت می کردند ولی مشکلات آنها همچنان ادامه داشت و ازدواج موقت به عنوان یک منبعی برای کسب درآمد برای بسیاری از این زنان مطرح بود ولی به دلیل کوتاه بودن مدت این ازدواج ها، مشکلات مالی آنها همچنان به قوت خوید باقی می ماند و معمولاٌ از آنجا که این زنان باید بعد از پایان مدت عقد بین چهل و پنج روز تا دو ماه عده نگاه دارند و در مدت این دو ماه برخی همچنان با مشکل مالی مواجه می باشند . بنابرین تنها انگیزه ازدواج موقت این گروه از زنان عامل اقتصادی است و آنها به این ازدواج به عنوان یک شغل می نگرند . در واقع این عمل نوعی سوء استفاده از قوانین اسلامی است که در آن هیچ توجهی به شخصیت و منزلت زن نشده و آسیب های زیادی را برای او به همراه دارد .
وی افزود یکی دیگر از دلایل زنان برای ازدواج موقت نیاز عاطفی است .برخی زنان تاکید دارند که در این نوع ازدواج نیز ابتدا باید نیاز عاطفی و بعد جنسی شان تامین شود البته در مواردی نیز ترکیبی از نیازهای مالی و عاطفی و جنسی زمینه نیاز ازدواج موقت است . این دسته از زنان نیازهای خود را به تربیب نیاز مالی عاطفی و سپس جنسی اولویت بندی می کنند که امکان ازدواج دائم برای زنان مطلقه و آنهایی که صاحب فرزند هستند بسیار کم است . علاوه بر این در این میان دسته ای از
زنان هستند که تا حدودی از لحاظ مالی تامین بوده وبیشتر برای رهایی از تنهایی، تامین نیاز روحی و نیاز به هم صحبت، به عقد موقت مردی در می آیند و البته مهریه هم به عنوان کمک هزینه زندگی برایشان مطرح است .
پریش ادامه داده :برای بررسی میزان رضایت زنانی که اقدام به ازدواج موقت کرده اند مدت زمان ازدواج را به چند دسته طبقه بندی کردیم در دسته اول زنانی جای گرفته اند که ازدواج نود و نه ساله کرده اند . به دلیل شباهت بیشتر این ازدواج به ازدواج دائم این افراد معمولاٌ از گروه های دیگر رضایت بیشتری دارند زنان دسته دوم ازدواجهایی به مدت بیش از چهار الی پنج ماه معمولاٌ از ازدواج خود رضایت عاطفی وجنسی زیادی دارند اما به دلیل طولانی بودن مدت ازدواج وایجاد وابستگی های عاطفی همیشه این دغدغه در آنها دیده می شود که بعد از پایان این مدت و جدایی چه باید بکنند و برخی نیز دچار عذاب وجدان می شوند. رضایت اقتصادی در این زنان متفاوت است . زنانی که مهریه را کامل دریافت می کنند رضایت دارند ولی آنهایی که مهریه نمی گیرند یا ناقص میگیرند یا از انها سوء استفاده مالی شده واصلاٌ مهریه نمی گیرند، ناراضی اند دسته سوم که اغلب زنان مورد مطالعه را در بر می گیرند، ازدواجهایی با مدت زمان کمتر از چهار یا پنج ماه است . رضایت عاطفی وجنسی در این زنان کاملاٌ متفاوت است . زنان دسته بندی شده در این گروه، ازدواجی از یک تا چهار یا پنج ماه را تجربه کرده اند . برای این گروه اصلاٌ نیاز عاطفی وجنسی مطرح نبوده و فقط نیاز مالی مهم است . زنانی که سابقه تعداد زیاد ازدواج موقت دارند به این نوع ازدواج به شکل شغل نگاه می کنند و معتقدند که در این نوع ازدواج نباید بگذارند که برایشان وابستگی عاطفی ایجاد شود و در صورت ایجاد این وابستگی ها ضرر می کنند .
وی تاکید کرد با وجود آن در فلسفه اسلامی علت اصلی ازدواج موقت تامین نیاز جنسی است، ولی نیاز عاطفی برای زنان مقدم بر نیاز جنسی است و درعین حال هر چه مدت ازدواج موقت طولانی تر باشد از یک سو تامین نیاز عاطفی و نیاز جنسی برایشان پررنگتر شده و از سوی دیگر دغدغه زمان جدایی بیشتر می شود بنابرین ازدواج موقت بیشتر برای زنان مفید است که به جنبه مادی و نه جنبه عاطفی آن توجه دارند البته در این زمینه باید توجه داشت که برخی از زنان که مشکل اقتصادی دارند از روی اکراه و اجبار به این ازدواج روی می اورند که خود نوعی خشونت جنسی است این خشونت که متاسفانه در ازدواج موقت بر علیه زن اعمال می شود تنها تحقیر شخصیت او را در پی دارد . در نتیجه نگرش منفی جامعه نسبت به ازدواج موقت ، این زنان نگران از برخورد بد جامعه و آینده خود هستند. چرا که براساس فرهنگ ایرانی کمتر مردی حاضر است با زنی که سابقه ازدواج موقت دارد ازدواج کند . پریش همچنین خاطر نشان کرد بررسی نگرش ازدواج موقت نشان می دهد که عده ای از آنها موافق و عده ای دیگر مخالف ازدواج موقت هستند .
دسته نخست، عموماٌبه دلیل سابقه تلخی که جدایی دارند، معتقدند که آسان بودن این ازدواج آزادی و عدم مسئولیت
پذیری، آن را به بهترین نوع ازدواج برای زنان بیوه تبدیل می کند، حال آنکه برخی دیگر این نوع ازدواج را نوعی هرزگی می دانند اما با این وجود، به دلیل مشکلات مالی، ناچارند علی رغم میل خود به این ازدواج تن دهند که تضاد و تنش درونی را برای
آنها در پی دارد . آنها دلایل تنفر خود از ازدواج موقت را با عباراتی همچون ” تنفر از کلمه صیغه بودن” آسیب رساندن به زندگی مردان متاهل و ” احساس گناه ازاین نوع ازدواج ” بیان میکنند بیشتر این زنان ازدواج خود را از
خانواده مخفی میکنند و در مواردی که خانواده ها با خبر شده اند با مخالف شدید آنها وبرو شده اند . تعداد کمی از این زنان با بیان این دلیل که چاره ای جز این کار نداشته اند به فرزندانشان آگاهی داده اند . در عین حال اغلب مردان ازدواج موقت را
از خانواده اشان مخفی نگاه می دارند .در میان موارد بررسی شده تنها دو مورد خانواده مرد موافق بودند ولی در مواردی چند که خانواده ها به صورت تصادفی در جریان قرار گرفته اند، با بی احترامی و دادن نسبت های ناروا به این زنان واکنش نشان داده اند .
خانم معصومه پریش در پایان، درباره زنان مورد مطالعه خود گفت :از آنجا که در ایران توسط رسانه ها آموزش جنسی داده نمی شود معمولاٌ افراد نسبت به سلامت جنسی خود آگاهی ندارند و در مورد این زنان نیز که از تحصیلات پایینی برخوردارند، اغلب این مساًله تشدید می شود . در سال های اخیر وزارت بهداشت برای کسانی که در شرف ازدواج هستند در قالب برخی کلاس ها آموزش هاییدرا در نظر گرفته است ولی زنانی که ازدواج موقت می کنند در معرض خطر بیماری های مقاربتی
قراردارند ولی برخی دیگر که اطلاعاتی کلی نسبت به بیماری های ایدز و هپاتیت نداشته و اصلاٌ راه های انتقال آن را نمی دانند و تنها به سلامت ظاهری افراد اکتفا کرده و از سایر روشهای جلو گیری استفاده می کنند. تعدادی از این زنان نیز علی رغم میل خود روابط جنسی منحرف داشته و ناچار به تحمل آسیب های آن هستند در واقع به طور کلی بخشی از خشونتی که در این نوع ازدواج ها برای زنان وجود دارد،نوع روابط جنسی است .
مردان فکر می کنند با پرداخت مبلغی به عنوان مهریه می توانند هر در خواست نا متعارفی را از این زنان داشته باشند و زنان نیز ناچارنند که به این مساًله تن دهند . برخی از این زنان خود را مذهبی و برخی خود را غیر مذهبی می دانند ولی هیچکدام
علت این ازدواج را برخورداری از ثواب ندانسته و آن را راهی برای رفع نیاز های مالی عاطفی و جنسی تلقی می کنند. از دید این زنان، ازدواج موقت مردان حاصل نیاز طبیعی است ولی نیاز مرد متاًهل به هوس رانی شبیه است، هر چند آنها اغلب دلیل این کار را سرد مزاجی همسران خود می دانند بر این اساس به نظر می رسد یه طور کلی راه حل مشکلات جنسی همسران نه روی آوردن به ازدواج دوم و ترویج آن در جامعه است . بلکه آموزش صحیح جنسی است .
طبق نتیجه این پژوهش هر چه زنان در نابسامانی اجتماعی و اقتصادی بیشتری قرار داشته باشند احتمال وقوع این امر بالاتر می رود واز طرف دیگر هر چه روابط جنسی بین زوجین در ازدواجهای دائم سردتر باشد احتمال وقوع ازدواج دوم از طرف مرد بالاتر خواهد رفت و می توان با آموزشهای جنسی و روانشناسی از ویران شدن نهاد خانواده جلوگیری کرد، نهادی که بسیار با ارزشتر از تنها ارضای میل جنسی است دیده شده که برخی از مردان که مخفیانه ازذواج موقت کردند هنگامی که رازشان عیان شده، برای تبرئه خود، ( که دیگران به دیده هواس ران به آنها ننگرند) ادعا کردند که قصد ما از این امر کمک مالی به این زن بوده ، جا دارد که در مقابل این مردان هوس ران سوال شود اگر قصد شما کمک مالی بوده پس چرا به او فقط کمک مالی نکردی زیرا چه بسا اغلب زنان بر تمایلات جنسی خود کنترل دارند و می توانند بدون ارضای امیال جنسی به زندگی خود ادامه دهند .