به کررات هموطنان عزیزمان در خصوص ارث سئوالاتی را مطرح کرده اند… تلاش کردیم بعضی از سئوالات رایج و پاسخی که وکیل ارث برای این دسته از سئوالات حقوقی در نظر گرفته است اینجا برایتان شرح دهیم و آگاهی شما هموطن گرامی را در این زمینه بیشتر کنیم:
1 ) آیا فردی می تواند در زمان حیاتش، ورثه اش را از ارث محروم کند ؟
پاسخ صریح آن: خیر است زیرا :
– موضوع ارث، پس از واقعه مرگ، مطمح نظر قانونگذاراست و مستند آن علاوه بر ماده 867 قانون مدنی، اداره کل حقوقی قوه قضائیه در نظریه شماره 5437/7 مورخه 8/8/1376 به این امر تاکید نموده است :
طبق مادتین 867 و 868 ق.م. مالکیت ورثه نسبت به ماترک به محض وقوع فوت بطور قهری حاصل میشود و استقرار آن منوط به اداء حقوق و دیونی است که بر ترکه تعلق میگیرد تعهد هر یک از وراث به محرومیت از ارث و عدم استفاده از آن قبل از فوت مورث فاقد ارزش و اعتبار حقوقی است زیرا هنوز حقی برای آنها به وجود نیامده تا بتوانند از آن اعراض و یا آن را ساقط کنند، چنین اسقاطی اسقاط مالم یجب بوده و فاقد ارزش و اعتبار است.
2 ) آیا فردی که از دین اسلام خارج شده از مورث مسلمان خود ارث می برد ؟
– ماده 881 مکرر الحاقی 14/08/1370 قانون مدنی که تاکید نموده است کافر از مسلمان ارث نمی برد
در تفسیر این ماده حقوقدانان، ( اداره کل حقوقی قوه قضائیه) معتقدند :
اولا : کافر کسی است که در جمهوری اسلامی ایران، مذهبش رسمی نباشد.
مستند آن :مطرح شدن این موضوع، در جلسه سوم تیر 1372مجمع تشخیص مصلحت نظام که در ادامه مطلبی ……یعنی، ملاک زمان تقسیم ارث غیر مسلمان بدینگونه اظهار نظر شده است :
در صورتی که فرد فوت شده پیرو یکی از مذاهب به رسمیت شناخته شده در قانون ایران ( ارث او بر اساس آیین مذهبش می باشد و مسلمان شدن بعدی احد از وراث موجب محروم شدن او یا سایر ورثه ،از ارث نمی باشد و به این ترتیب عبارت کافر مذکور در ماده 881 مکرر قانون مدنی تخصیص به کفاری دارد که مذهب آنان رسمی نیست و نیز ملاک، زمان فوت مورث است نه زمان تقسیم ماترک (ارثیه)
ثانیا : از منظر حقوقی : تا زمانی که حکم ارتداد کسی صادر نشده است، مشارالیه از مورثش ارث می برد و مستند آن : نظریه اداره کل حقوقی قوه قضاییه است که این نظریه در تاریخ 23/12/1374 به شماره 6779/7 ابراز شده است .
3 ) آیا فردی که قاتل مورث اش باشد از ماترک وی ارث می برد ؟
پاسخ : اگر قتل عمدی باشد قاتل از مقتول ارث نمی برد ( ماده 880 قانون مدنی ) به عبارت بهتر
مانند اینکه قاتل عمدا پدرش را کشته باشد لذا این قاتل از اموال و دیه پدرش ارث نمی برد ، اما اگر قتل غیر عمد یا خطایی باشد از اموال پدر، ارث می برد اما از دیه او ارث نمی برد و در صورتی که پدر ورثه ای به جز قاتل نداشته باشد، ماترک پدر به مقام رهبری می رسد .
مستند ( نظریه مورخه 11659/7 مورخه 18/12/1380 و نظریه 1249/7 مورخ 31/03/1376 اداره کل حقوقی قوه قضاییه
4 ) اگر شوهر، زنش را غیرعمدی بکشد و چندی بعد، فرزند دخترشان هم فوت کند ، وضعیت تقسیم ارث ( ماترک زن)چگونه می شود ؟ آیا شوهر هم، ارث بر هست و آیا مادر زن، می تواند از شوهر، قدر السهم ارثیه ای اش را مطالبه کند ؟ تکلیف قدرالسهم دختر بعد از فوت مادر چگونه است؟
پاسخ : وفق نظریه اداره کل حقوقی قوه قضاییه چنین است : شوهر از دیه زن ، ارث بر نیست
“فرض می کنیم ورثه زن یک شوهر ( قاتل غیر عمدی) یک مادر و یک دختر باشد “
البته چون قتل غیر عمدی است شوهر از ماترک متوفی ( نه از دیه) یک چهارم ارث می برد و مادر زن هم می تواند از داماد قاتل، مطالبه دیه کند بنابرین مطابق این نظریه شوهر یک چهارم ، مادر یک ششم و بقیه به دختر می رسد و چون دختر بعد از مادر فوت نموده است کل قدرالسهمش به پدر می رسد (نظریه شماره 10163/7 مورخه 21/10/1379)
5 ) اگر شوهر تابعیت دارد و (همسرش مسلمان نباشد و فوت کند) در این صورت، وضعیت تقسیم ماترک چگونه می باشد ؟
برای پاسخ این سوال اداره کل حقوقی قوه قضاییه چنین اظهار نظر نموده است: اگر زوجه مسلمان غیر شیعه باشد زوجه مطابق مقررات راجع به آیین شوهر مسلمان، ارث می برد
و اگر هم غیر مسلمان باشد و دارای مذهب رسمی ( زرتشتی کلیمی، مسیحی) باشد باز هم زوجه، مطابق مقررات مذهب شوهر مسلمانش ارث می برد .
6 ) اگر شوهری بمیرد و ورثه اش فقط زوجه اش باشد آیا زوجه، کل ماترک زوج را ارث می برد ؟
پاسخ خیر است در این صورت زوجه یک چهارم ارث می برد و سه چهام ماترک به (حاکم) مقام رهبری می رسد . ( مستند نظریه اداره کل حقوقی به شماره 289/7 مورخه 28/1/1361)
7 ) اگر زوج به غیر از زوجه اش، ورثه نداشته باشد چنانچه وصیت کند کل ماترکش بعد از مرگش به زوجه اش برسد، در این صورت چگونه می شود؟
پاسخ خیر است :زیرا
زوجه یک چهام از ماترک را ارث می برد و از مابقی فقط یک سوم.
چون وصیت فقط تا یک سوم اموال ، نافذ است و در این صورت چون وراثی دیگر وجود ندارد تا آن را تنفیذ کند، لذا زوجه فقط یک سوم ارث می برد و باقی مانده به حاکم ( مقام رهبری ) به عنوان اموال بلاوارث منتقل می شود، مستند اداره کل حقوقی قوه قضاییه به شماره 289/7 مورخه 1361 )
7 ) آیا اگر خانمی مسلمان و شوهرش خارجی مسلمان باشد ( مثل اینکه عراقی مسلمان باشد یا ….) و این خانم فوت کند، آیا شوهر خارجی از وی ارث می برد ؟
پاسخ آری هست و اداره حقوقی قوه قضاییه در نظریه شماره مورخه پاسخ آن را داده است : بانوان ایرانی که شوهرشان خارجی است مطابق قانون ایران ارث بر هستند ولی اگر زن تابعیت شوهر را پذیرفته باشد ، شوهر مطابق مقررات قانونی کشور متبوعش ارث می برد ( مستند نظریه اداره کل حقوقی قوه قضاییه به شماره 4340/7 مورخه 6/7/1376.
8 ) اگر متوفی وراثش، چند تا خاله یا دایی تنی و ناتنی باشند آیا آن ها همگی ارث بر هستند ؟
پاسخ :مطابق ماده 930 قانون مدنی اگر خاله و عمو تنی باشند و زنده باشند ، ناتنی ها ( خاله یا عمو امی یا ابی ارث نمی برند ) مستند نظریه اداره کل حقوقی قوه قضاییه به شماره 6963/7 مورخه 21/11/1378
9 ) زوجه چگونه از اموال غیرمنقول همسرش ارث می برد؟
پاسخ : زوجه از کل اموال یک چهارم در صورت نداشتن فرزندی از متوفی و در صورت داشتن فرزند متوفی، یک هشتم ارث می برد اما در مورد اموال غیر منقول ( ابنیه و اشجار ) از قیمت آن هل یک چهام یا یک هشتم ارث می برد نکته مورد توجه از قیمت اموال غیر منقول نه از عین آن ها 0 مستند نظریه اداره کل حقوقی قوه قضاییه به شماره 5855/7مورخ 01/11/1376
10 ) اگر در بین وراث حمل ( فرزند متولد نشده در بطن مادر) موجود باشد و هنگام تولد شک باشد که زنده بدنیا آمده یا خیر در این صورت، وضعیت اخذ گواهی حصر وراثت چگونه است؟
پاسخ :ماده 956 قانون مدنی مشعر است: اهلیت، برای دارا بودن حقوق، با زنده متولد شدن انسان شروع و با مرگ او تمام می شود
هیات عمومی دیوان عالی کشور هم نیز در رای شماره 732 مورخه 19/01/1393 در رای خود چنین تصریح نموده است :
رسیدگی وضعیت حمل (که: ایا هنگام تولد زنده به دنیا آمده یا خیر ..)
با مرجع قضائی شورای حل اختلاف نیست و احراز این موضوجع با دادگاه عمومی است .
11 ) آیا با توجه اصل 81 قانون اساسی، حق کسب وپیشه قابل انتقال به اتباع خارجی را دارد ؟
پاسخ وکیل سرقفلی تهران : اداره کل حقوقی قوه قضاییه در نظریه شماره 433/7 مورخه28/01/1361
اصل 81 قانون اساسی راجع به امتیاز تشکیل شرکت ها و موسسات است و (خرید) انتقال محل کسب و پیشه مغایرتی با اصول قانونی ایران ندارد ضمن اینکه قانون مدنی در ماده 961 در سه مورد عدم تمتع حقوق مدنی برای بیگانگان را احصاء شده است و بنابراین محل کسب و پیشه از جمله حقوقی نیست که از بیگانگان سلب شده باشد .
12 ) زن و شوهری که هر دو تابعیت ایرانی ندارند ولی بصورت مشاع ملکی در ایران بخرند و بعد از چندی قصد متارکه داشته باشند وضعیت ملکی که در ایران دارند چگونه می شود ؟
پاسخ: اداره کل حقوقی قوه قضاییه در نظریه شماره 5044/7 مورخه 09/08/1378 تاکید نموده است:
با توجه به ماده 963 قانون مدنی که تاکید شده است روابط شخصی و مالی چنین زوجی، تابع قوانین دولت متبوع شوهر خواهد بود، دادگاه ها مکلفند به ملاحظه مقررات قانون خارجی در موارد پیش بینی شده در قوانین ایران می باشند . البته شایان ذکر است :
در این خصوص نیز این اداره در نظریه 7633/ مورخه 16/08/1380 بطور مبسوط اظهار نظر نموده است و تاکید نموده است:
مقررات مواد 964 و 963 قانون مدنی، راجع به زوجینی که تبعه یک دولت نباشند و قانونگذار در این مواد با فرض این که زوجین دارای دو تابعیت جداگانه هستند با ترجیح قانون دولت متبوع پدر بر قانون دولت مادر، نسبت به تعیین قانون حاکم بر روابط مالی زوجین و همچنین روابط بین ابوین و اولاد تعیین تکلیف کرده است .
ولی در صورتی که زوجین هر دو دارای تابعیت یک کشور باشند در جهت اعمال این مقررات مشکلی وجود ندارد و با توجه به ماده 7 قانون مدنی، اتباع خارجه مقیم در خاک ایران از حیث مسائل مربوط به احوال شخصیه و اهلیت و حقوق ارثیه تابع دولت متبوع خود خواهند بود و اساسا اعمال این مقررات در خصوص اتباع خارجی مقیم در خاک ایران منوط به داشتن حاکمیت سیاسی در یک کشوری نشده است .
قابل ذکر است که با توجه به بند (یک) ماده 12 کنوانسیون مربوط به وضعیت پناهندگان ( مصوب سال 1351 میلادی) که دولت ایران نیز به آن ملحق شده است احوال شخصیه پناهنده، تابع قانون اقامتگاه یعنی تابع قانون کشوری است که پناهنده در آن اقامت دارد .
13 ) دعوای حضانت فرزند ( متولد شده از پدر و مادر خارجی ) چگونه مطرح و رسیدگی می شود ؟
پاسخ وکیل متخصص خانواده : اداره کل حقوقی قوه قضاییه در نظریه 5091/7 مورخه 06/08/1375بیان نموده ا ست:
با استناد به ماده 7 قانون مدنی : چون اتباع خارجه مقیم در خاک ایران از حیث احوال شخصیه (تولد – مرگ – ازدواج – طلاق -وصیت – ارث) تابع مقررات قانون متبوع خود می باشند ، لذا نمی توان قوانین حضانت فرزندان، نصب قیم، امین منضم به آن، ولی قهری را مطابق قانون ایران اعمال کرد و این اداره تاکید نموده است : چنانچه این افراد پناهنده باشند ( تابع مقررات مربوط به کنوانسیون مربوط به وضع پناهندگان و پروتکل آن (مصوب 1355) بوده و این موضوع از مصادیق پناهنده می باشند و مطابق این کنوانسیون احوال شخصیه پناهندگان تابع قانون محل اقامت وی است و چنانچه فاقد محل اقامت باشند، تابع مقررات محل سکونت آن ها خواهد بود .
14 ) آیا بیگانگان می توانند در ایران، درخواست فرزند خواندگی نمایند ؟
پاسخ: اداره کل حقوقی قوه قضاییه در نظریه شماره 5277/7 مورخ 03/06/1380 در این خصوص چنین اظهار داشته است : کسی که از پدر و مادر خارجی در خارج از ایران متولد شود تبعه ایران محسوب نمی شود لذا چنانچه متقاضی فرزند خواندگی باشند باید از کشور متبوع خود تقاضا نمایند و وفق مقررات آن عمل نمایند .